نقش معماران در طراحی و ساخت بناهای مقاوم در برابر زلزله2

نیازبه تداوم آموزش ( آموزش مستمر ) در سطوح گسترده‌‌ برای ارتقاء کیفیت علمی و عملی، مطابق آخرین پیشرفتها در عرصة تئوری و تجربه احساس می‌گردد.

تا زمانیکه عرصة عملی به سرعت در حال تغییر باشد، آموزش مستمر کلید حفظ صلاحیت و فراگیری روشها و فرآیندهای جدید و خاص می‌باشد. در این راستا نیز برگزاری دوره‌های کوتاه مدت آموزشی و ایجاد فرصتهای پژوهشی توصیه می‌گردد.
هدایت و راهبری پروژه‌های ساختمانی مبحثی بسیار مهم بوده و از کلیدی‌ترین نکاتی است که در ارتقاء کیفیت ساخت و ساز می‌بایست به آن پرداخت. در بحث هدایت و راهبری می‌توان به قابلیتهای مهندسان معمار اشاره کرد. بدلیل آنکه در فرآیند طراحی، مهندسان معمار از جمله افرادی هستند که با تمامی گروههای مختلف در ارتباط می‌باشند، می توانند نقش راهبری را بخوبی ایفا کنند. به عبارت دیگر از آنجائیکه تمام گروههای طراحی و اجرا می‌بایست برای انجام کار خویش با مهندسان معمار مشاوره داشته باشند پس بهتر آن است که هدایت و رهبری این گروهها نیز به مهندسان معمار سپرده شود.
برای آنکه مهندسان معمار بتوانند نقش رهبری خویش را در فرآیند طراحی و ساخت به خوبی ایفا کنند، می‌بایست مهارتهای لازم در زمینة طراحی معماری منطبق بر زلزله را کسب کنند. این مهارتها به شرح زیر می‌باشند:
1ـ شرکت در برنامه‌های آموزشی بلند مدت، با توجه ویژه به طراحی و اجراء منطبق با زلزله.
2ـ شرکت در بازدید از مناطق زلزله زده بعد از وقوع زلزله جهت بررسی خسارات و مطالعه بر روی نمونه‌های رفتار سازه‌ای.
3ـ شرکت در کمیتة تدوین راهنماها و معیارها منطبق بر زلزله، کار بر روی ارتقاء معیارها و توسعة استفاده از راهنماهای طراحی.
4ـ همکاری با مهندسان سازه که دارای مهارت لازم در زمینة طراحی منطبق بر زلزله می‌باشند.
5ـ تدوین اهداف و انتظارات طراحی و ساخت مقاوم در برابر زلزله برای هر پروژه، با همکاری کارفرما و سایر اعضای تیمهای طراحی ( جدول شمارة 1 ملاحظه گردد ).
6ـحصول اطمینان از طرحهای شماتیک به کمک معماران و مهندسان.
7ـ تعیین گروههای کاری ( تقسیم مسئولیتهای میان معماران، مهندسان و سازندگان ) برای همکاری در هر قرارداد که توسط معماران و مهندسان انجام پذیرفته است.
8ـ توسعة روشهای طراحی منطبق با زلزله، مانند راهنمای شیوة همکاری متخصصین در تمام مراحل طراحی ( خصوصیات سایت، فرم، سازماندهی سیستم‌های سازه‌ای، اجرا و عناصر غیر سازه‌ای )،
9ـ توسعه و تدوین راهنمای جزئیات اجرایی منطبق بر زلزله و گزارشهای ارزیابی.
10ـ ارائة نحوة درست تقسیم کار در طراحی منطبق بر زلزله ( بر پایة تقسیم مسئولیتها و خدمات ).
11ـ آموزش و تعلیم موضوعات طراحی منبطق با زلزله به کارفرمایان.
12ـ آموزش روشهای طراحی منطبق با زلزله به سازندگان وتشویق کارفرمایان به بحث با سازندگان در مورد طراحی منطبق با زلزله.
13ـ تدارک بازنگری تخصصی طراحی برای پروژه‌های بزرگ خارج از برنامه‌های معمول و ایجاد همکاری‌های متقابل میان متخصصان برای طراحی مقاوم در برابر زلزله. ‍[1]
علاوه بر نقش مؤثر معماران در هدایت و رهبری پروژه‌ها و کسب مهارتهای لازم طراحی، تقسیم مناسب کار در پروژه‌ها می‌تواند بسیار راهگشا باشد. در کالیفرنیا توصیه می شود که این تقسیم کاری طی موافقتنامه‌هایی صورت پذیرد . همچنین پیشنهاد می شود که برای ایجاد ضمانت اجرایی، این موافقتنامه‌ها جزء قراردادها قرار گیرند. چنانچه موافقتنامه‌ها به روش صحیح و قانونمند انجام نپذیرند، توافق‌های دیگری در طول پروژه صورت می‌گیرند که اثر نامطلوبی بر روی کیفیت پروژه خواهد داشت. می توان گفت که نقش مدیریتی معماران در این بخش نیز حیاتی بوده و هدایت صحیح می‌تواند از بوجود آمدن توافق نامه‌های صوری و بی کیفیت جلوگیری کند.
بازنگری مضاعف و کنترل دقیق شرکتهای معماری نیز از دیگر شیوه‌هایی است که برای ارتقاء دانش معماران دربارة زلزله در کالیفرنیا پیشنهاد شده است. بدین صورت که چندین معمار و مهندس با تجربه، روزهای متمادی را به مطالعة سیاستها و روشهای اساسی شرکتهای معماری در طرحهای انجام گرفته صرف نموده و سپس آن را با آنچه به واقع می‌بایست انجام پذیرد، مقایسه می‌کنند. اینگونه بازنگریها در سطحی وسیعتر بوسیلة متخصصان طراحی مورد استفاده واقع می گردد و شرکتهای بیمه نیز از این طرح پشتیبانی می‌کنند. بطور مثال مؤسسة بیمة تمام پولهایی که بیمه شدگانش جهت بازنگری مضاعف تا سقف مشخصی خرج کرده‌اند، باز پرداخت می کند.
از دیگر روشهای دستیابی به هدف طراحی و ساخت مقاوم در برابر زلزله، امتحان و تعیین صلاحیت معماران در این زمینه می‌باشد. در ایران بر طبق اساسنامة نظام مهندسی معماران در طی 15 سال 3 بار در امتحان نظام مهندسی شرکت می کنند. در این آزمون جای خالی موضوعات و سؤالات مرتبط با زلزله به چشم می‌خورد. تعیین صلاحیت معماران در این زمینه و تعیین سطح آگاهی ایشان از مسائل مرتبط با زلزله در طراحی و اجرای ساختمان بسیار مفید و ضروری بنظر می‌رسد.برگزاری امتحان معماری جامع و در برگیرنده نکات مربوط به طراحی و ساخت مقاوم در برابر زلزله از اهمیت بسیار بالایی برخوردارمی‌باشد. در نتیجه تمام افرادی که موفق به گرفتن صلاحیت نامة معماری (پروانة اشتغال به کار معماری ) می‌شوند از آگاهی و توانایی بالایی در زمینة زلزله برخوردار می‌باشند.
تا به اینجا راجع به نقش معماران در ساخت و طراحی مقاوم در برابر زلزله و همچنین راه‌های متعدد بالا بردن کیفیت و نقش معماران در این خصوص بحث گردید. آخرین مسئله‌ای که به آن اشاره می‌شود نقش معماران پس از زلزله می‌باشد. نقش معماران بعد از خرابی زلزله جدای از آموزش و مهارت‌هایی است که غالب معماران در حال حاضر از آن برخوردارند. معماران می‌توانند در ارزیابی ایمنی سازه‌های خسارت دیده و کمک به بازسازی همکاری شایانی داشته باشند. معماران با تلاش و همکاری در این زمینه‌ها می توانند دانش حرفه‌ خویش را دربارة ایمنی در برابر زلزله و آسیب پذیری ساختمان رشد و ارتقاء بخشند. از جمله رسالتهای معماران در این باب، بررسی و ارزیابی سریع بناهای خسارت دیده، همکاری دربازسازی و فراگیری نکات تخصصی ـ تجربی از زمین لرزه‌ها با بازدید از آنان می‌باشد. به عبارتی مناطق زلزله زده خود حاوی دروسی می‌باشند که معماران می‌توانند مطالب بسیاری را از آن فرا گیرند و در برنامه‌ریزیها و طرحهای بعدی خود به کار ببرند. در نمایش و ارزیابی سریع بناهای خسارت دیده، ساختمانهای خسارت دیده می‌بایست شناسایی شده و مورد بررسی و تصمیم‌گیری قرار گیرند. در مرحلة نخست باید مشخص گردد که آیا ساختمان برای ادامة زندگی ساکنان آن ایمن می‌باشند یا خیر. و در ادامه می باید ساختمانهایی که سازة غیر ایمن و خطرناک دارند سریعاً شناسایی گردند. برای این کار وجود گروهی متشکل از متخصصان طراحی و اجراء ضروری بنظر می‌رسد. این متخصصان میتوانند در تشخیص خسارتهای وارده و عملیات مورد نیاز برای حفظ و بازسازی مناطق خسارت دیده نقش بسیار مهمی را ایفاء کنند. استفاده از تجارب زمین لرزه‌های گذشته، در بررسیها و ارزیابی‌های انجام گرفته بعد از زلزله بسیار مؤثر می‌باشند. اخیراً انجمن مهندسین سازة کالیفرنیا (SEAOC ) و انجمن مهندسان عمران آمریکا ( ASCE ) متولی برنامه ‌ریزی در خصوص ارزیابی خسارات زلزله و برگزاری دوره‌های آموزشی به معماران گردیده‌اند. در حال حاضر معماران از اعضای فعال برنامه‌های سازمان امداد (OES )برای ارزیابی‌های بعد از زلزله می‌باشند. این مشارکت بسیار ستودنی بوده و می‌بایست تا حد امکان با جدیت ادامه یابد. تعقیب و بررسی نتایج زمین لرزه‌های شدید، برآورد خسارت و آنالیزهای پیچیدة محیطی توسط گروههای متشکل از معماران، برنامه ریزان، مهندسان و زمین شناسان می‌تواند برنامه‌های بازسازی را میسر و آسان سازد. معماران نیز می‌توانند در برآورد منابع معماری و تاریخی در جامعه و پیشنهاد استراتژیهای متعدد برای بازسازی کمک شایانی نمایند. در این راستا نیاز نیست که گروههای امداد در برابر بلایا و حوادث غیر مترقبه راه‌حلها و برنامه‌های دقیق و معین در دست داشته باشند، بلکه می‌توانند موضوعهای طراحی و راه‌حلهای عمومی را در دست داشته باشند که نشان دهندة ایده‌های بازسازی در آینده می‌باشد و در هر مورد بر حسب نیاز راه‌حلهای مناسب را ارائه دهند. در حقیقت برنامه‌های کلی مدون شده می‌بایست از قابلیت انعطاف‌پذیری بسیار بالایی برخوردار باشند و در نمونه‌های موردی بر حسب نیاز به تنظیم و اجرای جزئیات پرداخته شود. انجمن‌های متعددی درکالیفرنیا در حال تلاش برای تقویت توانایی معماران در کمک رسانی‌های بعد از وقوع زلزله و حوادث غیر مترقبه می‌باشند . در ایران نیز نیاز به چنین تیمهای تخصصی شامل معماران و دیگر مهندسان احساس می‌گردد. همانطور که گروههای امداد برای کمک به مجروحین و آوارگان به منطقه اعزام می‌گردد، اینگونه گروههای متخصص نیز برای تحقیق، بررسی و پیدا کردن راه‌حلهای مناسب بازسازی نیز ضروری می‌باشند.
شاید بازدید فوری معماران از مناطق زلزله زده بعد از خرابی زلزله، بهترین راه برای آگاهی معماران از اثرات مخرب نیروی زلزله بر انواع متعدد سازه‌ها می‌باشد. بازدید از این مناطق دستاوردهای بزرگی برای طراحان انواع ساختمانهای آسیب پذیر و مقاوم در برابر زلزله می‌باشد.
هر چند در ایران گزارشهای مقدماتی و سپس به تفصیل از مناطق زلزله زده تهیه می‌گردد اما نکتة اساسی، آنالیز و نحوة استفاده از این گزارشها می‌باشد. در زلزلة اخیر استان قزوین نیز، گزارش مقدماتی تهیه گردیده است که در این گزارش به مباحثی نظیر بررسی لرزه خیزی و اطلاعات شتابنگاشتی، پیامدهای زمین شناختی، آثار زلزله بر ساخت و ساز منطقه، آسیبهای مصالح ساختمانی،نتیجه‌گیری و پیشنهادات پرداخته شده است. اما مباحث و موضوعات مرتبط با متخصصین معماری کمرنگ جلوه‌گر شده است.انتظار می‌رود که در گزارشهای تفصیلی که در آینده فراهم می‌گردد، شاهد حضور و فعالیت معماران بوده و نیروهای متخصص از تمامی شاخه‌های مرتبط در کنار هم قرار گرفته تا مطالعات به نتایج جامعی نایل آید. همچنین ضروری است اطلاعات گرد آمده و مهمتر از آن، نتایجش در اختیار دیگر متخصصین در امر ساخت و ساز و مؤسسات پژوهشی و دانشگاهی قرار گیرد، تا مباحث مرتبط یا زلزله در این محافل بیش از پیش توسعه یافته و مورد نقد و بررسی قرار گیرد.


نتیجه‌گیری
در نهایت بطور خلاصه می‌توان چنین نتیجه گرفت که نقش معماران در مبارزه با پدیدة زلزله بسیار حیاتی و مهم بوده و با توجه به نکاتی که مورد بحث واقع گردید، در دو راستا می‌توان نقش و قابلیت معماران را در این زمینه مورد تأکید قرار داده و قدرت بخشید. که این دو کانون عبارتند از:
· دانشگاهها
· سازمانهای مسئول و سیاستگذار در امر ساخت و ساز.
دانشگاهها می‌توانند در آموزش مهارتهای لازم به معماران چه در عرصة تئوری و چه در عرصة عملی به ایفاء نقش بپردازند. سازمانهای ذیربط مانند شهرداریها و… می‌توانند در امور دیگری مانند برقراری ارتباط میان معماران با دیگر متخصصان ساخت و ساز، تقسیم درست وظایف میان متخصصین، نظارت بر اجراء صحیح ساختمانها، قدرت بخشیدن به نقش معماران در عرصة طراحی که منجر به تمرکز بیشتر معماران در این زمینه خواهد شد و اصلاح قواعد و قوانین نادرست و دست و پاگیر در عرصة‌ طراحی و اجرا و… فعالیت کنند. در ایران هنوز نقش معماران در این زمینه به روشنی مشخص نمی‌باشد، پس تعیین جایگاه معماران از مهمترین سیاستها برای ارتقاء‌ کیفیت در بخش ساختمان می‌باشد. در بخش اجراء نیز می‌بایست کنترل و نظارت قوی بر کار مهندسین معمار و سازه که نقش مهندسین ناظر ساختمان را دارند انجام گیرد.
شاید بتوان غیر از دو کانون مطرح گردیده که در تربیت معماران و نظارت بر عملکرد آنها بسیار مؤثر می‌باشند، عرصة سومی را تحت عنوان مناطق زلزله زده معرفی نمود.که معماران در این عرصه دارای دو رسالت زیر می‌باشند:
· بررسی زلزله و صدمات وارده ، در نهایت فراگیری و ارتقاء دانش حرفه‌ای دربارة ایمنی در برابر زلزله و آسیب‌پذیری ساختمان .
· فعالیت در گروههای امداد جهت بررسی و ارزیابی سریع بناهای خسارت دیده وشناسایی ساختمانهایی که سازة غیر ایمن و خطرناک دارند و شرکت در عملیات حفظ و بازسازی مناطق خسارت دیده.